بررسی نقش تکتونیک در ناهنجاری مورفومتری شبکه‎ی زهکشی در چهار حوضه‎ی آبخیز در زاگرس

این پژوهش، نقش تکتونیک در ناهنجاری سیستم زهکشی در چهار حوضه‎ی زهکشی پیران، پاطاق، کمندان و درّه‎تخت در زاگرس شمال‎غرب را بررسی کرده است. شاخص ناهنجاری سلسله‎مراتبی (?a)، شاخص انشعابات (r)، شاخص عدم تقارن حوضه (af)، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی حوضه (t) و الگوی زهکشی پارامترهای مورد بررسی این پژوهش هستند. پارامترهای مذکور، بر اساس نقشه‎های توپوگرافی با مقیاس 50000/1 به‎دست آمد. خطوط منحنی میزان، با اختلاف ارتفاع 20 متر حوضه‎ها در محیط نرم‎افزار ilwis رقومی شد و بر اساس آن، نقشه‎ی مدل ارتفاعی رقومی حوضه‎ها و شبکه های زهکشی با درجه‎های مختلف به‎روش استراهلر تهیه شد. بعد از تعیین مسیرهای زهکشی ناهنجار و تعداد آبراهه‎ها در هر مسیر، شاخص‎های ناهنجاری زهکشی برای حوضه‎ها تعیین شد. شاخص‎های عدم تقارن حوضه (af) و شاخص تقارن توپوگرافی عرضی حوضه (t) بر اساس تعیین خط مرکز حوضه‎ها و رودخانه های اصلی حوضه‎ها محاسبه شدند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مقدار شاخص ناهنجاری سلسله‎مراتبی (?a) در حوضه‎ی پاطاق و پیران که در زاگرس چین‎خورده قرار دارند، نسبت به دو حوضه‎ی دیگر در زاگرس رورانده، بیشتر است. شاخص مذکور در حوضه‎های پاطاق، پیران، کمندان و درّه‎تخت به‎ترتیب 06/2 ، 65/1، 24/1، 15/1 است. حداکثر پارامتر r (شاخص انشعابات) نیز در حوضه‎ی پاطاق (01/1) و حداقل آن در حوضه‎ی کمندان (75/0) است. بررسی داده‎ها نشان می‎دهد، رابطه‎ی معنادار مستقیمی بین پارامتر ?a و af وجود دارد، به‎طوری‎که ضریب همبستگی بین این دو متغیّر 96 درصد است. ضریب همبستگی بین ?a و t نیز87 درصد است؛ با این وجود، بررسی رابطه بین پارامتر r و af نشان می‎دهد که رابطه‎ی مستقیمی بین این دو متغیّر وجود ندارد و ضریب همبستگی آنها حدود 44 درصد است. ضریب همبستگی بین r و t نیز ضعیف (23 درصد) است. مطالعه‎ی الگوی زهکشی در حوضه ها نشان داد که حوضه های قدیمی تر و فرسایش‎یافته ترِ واقع در زاگرس رورانده (کمندان و درّه‎تخت) الگوی زهکشی شبکه‎ی درختی دارند. الگوی زهکشی کلّی در دو حوضه‎ی پیران و پاطاق (در بخش جوان‎تر و فعّال‎تر زاگرس چین‎خورده) داربستی است، با این وجود، در این حوضه‎ها در پهلوهای پرشیب طاقدیس‎ها، الگوی موازی توسعه یافته است، درحالی‎که در مناطق کم‎شیب ساختمانی ، الگوی شبکه‎ی درختی دیده می‎شود. به‎طورکلّی، این پژوهش نشان می‎دهد که ناهنجاری زهکشی در حوضه های مورد مطالعه، متأثر از تکتونیک بوده و پارامتر ?a، در مقایسه با پارامتر r ، کارایی بالایی در تعیین تکتونیک فعّال حوضه‎ها دارد.